भारतीय संतपरंपरेत संत तुकारामांनी आपल्या अभंगातून माणसाच्या व्यवहारातील दांभिकतेवर आणि आचार-विचारातील विसंगतीवर कठोर प्रहार केले. ‘लोका सांगे ब्रह्मज्ञान, आपण कोरडे पाषाण’ हा त्यांचा अभंग आजही समाजाला आरसा दाखवतो.
अर्थ स्पष्टच आहे—अनेक लोक इतरांना ज्ञान देतात, उपदेश करतात, मोठमोठ्या तत्वज्ञानाच्या गोष्टी सांगतात, पण स्वतः मात्र त्याचे पालन करत नाहीत. दुसऱ्यांना नीती, धर्म, सदाचार शिकवणारे स्वतः मात्र त्याच्या विपरीत वागतात. ही ढोंगबाजी समाजात सर्वत्र दिसते.
बोलणे आणि वागणे यातील तफावत
समाजात अनेक लोक असे असतात की जे इतरांना सत्य, अहिंसा, परोपकार यांचे ज्ञान सांगतात, पण स्वतः मात्र स्वार्थी, लोभी आणि कपटी असतात. उदा. –
- एखादा मोठा व्याख्याता समाजाला प्रामाणिकपणाचे धडे देतो, पण स्वतः भ्रष्टाचारात गुंतलेला असतो.
- काही धार्मिक गुरू भक्तांना संयमाचे आणि साधनेचे महत्त्व सांगतात, पण स्वतः ऐषारामी जीवन जगतात.
- काही लोक सामाजिक न्याय आणि समानतेच्या घोषणा करतात, पण स्वतःच्या घरात भेदभाव करतात.
ही परिस्थिती पाहून संत तुकारामांनी माणसाला सजग करण्यासाठी हा अभंग लिहिला. ते सांगतात की फक्त बोलण्यात नव्हे, तर आचरणातही शुद्धता असली पाहिजे.
समाजातील दांभिकतेचे प्रत्यक्ष उदाहरण
आजच्या काळातही ही गोष्ट लागू होते. सोशल मीडियावर लोक दुसऱ्यांना सद्गुण शिकवतात, आदर्शांची चर्चा करतात, पण प्रत्यक्ष जीवनात त्यांचे वर्तन भलतेच असते. राजकारणी लोक जनतेसाठी न्यायाची भाषा करतात, पण सत्ता मिळताच सामान्य लोकांकडे पाठ फिरवतात.
स्वतःला तपासण्याची गरज
संत तुकारामांच्या या अभंगाचा खरा अर्थ आपल्या दैनंदिन जीवनात लावायचा असेल, तर सर्वप्रथम आपले स्वतःचे आचरण तपासले पाहिजे. आपण जे बोलतो, ते खरेच आचरणात आणतो का? आपली माणुसकी, नीतिमत्ता आणि वर्तन इतरांसाठी आदर्श ठरते का?
‘लोका सांगे ब्रह्मज्ञान, आपण कोरडे पाषाण’ ही संत तुकारामांची शिकवण आजही तितकीच महत्त्वाची आहे. केवळ उपदेश देण्यापेक्षा तो स्वतःच्या आचरणातून दाखवणे जास्त गरजेचे आहे. समाज सुधारायचा असेल, तर प्रत्येकाने स्वतःपासून सुरुवात केली पाहिजे. खरे संत होण्यासाठी बोलण्यापेक्षा आचरण अधिक प्रभावी असते.
(टीप : ही माहिती विविध माध्यमे तसेच विविध लेखामधून गोळा करून तुमच्यासाठी आणली गेली आहे. आमचा हेतू फक्त माहिती पोहोचवणे आहे.)
