महाराष्ट्रात सध्या पुरस्कारांच्या वितरणाचा महापूर आलेला आहे. छोट्या-मोठ्या कार्यक्रमांपासून ते मोठ्या सन्मान सोहळ्यांपर्यंत सर्वत्र पुरस्कार वाटपाचा नवा ट्रेंड पाहायला मिळतो. मात्र, या वाढत्या पुरस्कारांमुळे त्यांच्या गुणवत्तेबाबत प्रश्नचिन्ह उपस्थित होत आहे. पुरस्कार देण्यामागचा खरा उद्देश संपतोय की केवळ प्रसिद्धीसाठी त्याचा उपयोग केला जातोय, यावर चर्चा होणे गरजेचे आहे.
पुरस्कार हे नेहमीच प्रेरणा देणारे असतात. समाजातील कोणत्याही क्षेत्रात उल्लेखनीय कामगिरी करणाऱ्या व्यक्तीचा सन्मान करणारा हा एक मंच असतो. हा सन्मान त्या व्यक्तीच्या कार्याला ऊर्जा देतो आणि इतरांसाठी प्रेरणादायी ठरतो.
गेल्या काही वर्षांत पुरस्कार सोहळ्यांची संख्या मोठ्या प्रमाणावर वाढली आहे. स्थानिक पातळीवरील संस्थांपासून ते राज्यस्तरीय संघटनांपर्यंत प्रत्येकजण स्वतःचे पुरस्कार जाहीर करताना दिसतो. मात्र, या पुरस्कारांमध्ये निवड प्रक्रियेची पारदर्शकता अनेकदा हरवलेली दिसते.
पुरस्कारांचे महत्त्व
पुरस्कार हे नेहमीच प्रेरणा देणारे असतात. पुरस्कारामुळे व्यक्तीचे कार्य प्रोत्साहित होते, तिचा समाजात सन्मान वाढतो. अशा पुरस्कारांनी अनेक लोकांना त्यांच्या मेहनतीचे फळ मिळते. मात्र, हे पुरस्कार योग्य व्यक्तींच्या हाती जाणे गरजेचे आहे.
गुणवत्तेऐवजी ओळख?
सध्या पुरस्कार वाटपात एक नवा ट्रेंड दिसतोय – ओळखीच्या आणि राजकीय पाठिंब्यामुळे पुरस्कार मिळणे. कोणतेही मोठे कार्य न करता केवळ प्रसिद्धीच्या झोतात असलेल्या लोकांना पुरस्कार दिले जातात. त्यामुळे पुरस्कारांचे महत्त्व कमी होण्याचा धोका निर्माण झाला आहे.
लोकप्रियता की योग्य मूल्यांकन?
अनेक पुरस्कार वितरण कार्यक्रमांमध्ये गुणवत्तेपेक्षा लोकप्रियतेला जास्त महत्त्व दिले जाते. यामुळे खऱ्या मेहनतीची अवहेलना होते. पुरस्कारांमुळे समाजात प्रेरणा निर्माण होण्याऐवजी निराशेचे वातावरण तयार होते.
पुरस्कार पद्धतीत सुधारणा गरजेची
- योग्य निवड प्रक्रिया: पुरस्कार निवड पद्धती पारदर्शक आणि निष्पक्ष असावी.
- योग्य मोजमाप: गुणवत्तेचे मोजमाप करण्यासाठी विशिष्ट निकष ठरवले जावेत.
- लोकांपर्यंत पोहोच: पुरस्कारप्राप्त व्यक्तींनी समाजासाठी प्रेरणादायक कार्य करावे.
- राजकीय हस्तक्षेप टाळा: पुरस्कार निवड प्रक्रियेत कोणताही राजकीय हस्तक्षेप होऊ नये.
पुरस्कारांची खैरात थांबवून गुणवत्तेला न्याय मिळावा, हीच सध्याच्या परिस्थितीत अपेक्षा आहे. पुरस्कार हे फक्त सन्मानापुरते मर्यादित न राहता समाजासाठी प्रेरणादायक ठरले पाहिजेत. त्यासाठी पुरस्कार पद्धतीत पारदर्शकता व योग्य निवड हीच मुख्य गरज आहे.