उन्हाळ्याचे दिवस म्हणजे कडक ऊन, सततचा घाम आणि घरातही वाढलेली उष्णता. अनेक कुटुंबांकडे वातानुकूलन यंत्रणा (एसी) नसते किंवा विजेच्या खर्चामुळे ती वापरणे शक्य होत नाही. मात्र याचं निरसन करता येऊ शकतं काही पारंपरिक आणि वैज्ञानिक उपायांनी — जे स्वस्त, सहज आणि पर्यावरणपूरक आहेत. चला, या उपायांवर सविस्तर नजर टाकूया.
१. घरामध्ये गडद आणि उष्णता अडवणारे पडदे वापरा
दुपारी सूर्याची किरणं थेट घरात शिरल्याने घराचे तापमान अधिक वाढते. त्यामुळे खिडक्यांवर जड आणि गडद रंगाचे पडदे वापरा. अशा पडद्यांनी प्रकाश रोखला जातो आणि उष्णता आत येत नाही. बाजारात “ब्लॅकआउट कर्टन” नावाने उष्णता अडवणारे खास पडदेही मिळतात.
२. झाडांची मदत घ्या
घराच्या आजूबाजूला झाडे लावल्यास नैसर्गिक सावली निर्माण होते. झाडांच्या आच्छादनामुळे घरावर पडणारी थेट सूर्यकिरणं कमी होतात आणि घरातील तापमानही तुलनेने कमी राहते. तुलशी, गुलमोहर, कडुनिंब, अशोक, पपई अशी झाडे जलद वाढतात आणि छाया देतात.
३. छतावर पांढरा किंवा थर्मल कोटिंग रंग वापरा
आपल्या घराच्या छतावर गडद रंग दिल्यास सूर्यप्रकाश शोषला जातो आणि घराचे तापमान वाढते. त्याऐवजी पांढरा किंवा विशेष उष्णता परावर्तित करणारा थर्मल कोटिंग वापरल्यास उष्णता परत झटकली जाते आणि घरात थंडावा राहतो.
४. रात्रीची गार हवा अडकवून ठेवा
रात्री उशिरा आणि पहाटेच्या सुमारास वातावरणातील हवा तुलनेत गार असते. त्यामुळे रात्रीच्या वेळी घराच्या सर्व खिडक्या आणि दरवाजे उघडे ठेवा. सकाळी ७-८ नंतर सर्व खिडक्या बंद करा आणि घरात मिळालेली गार हवा टिकवा.
५. पाण्याचा वापर करून घर थंड करा
घरात मातीचे मडके, घट किंवा भांडी ठेवावीत, ज्यात पाणी भरलेलं असावं. यामुळे घरातील आर्द्रता टिकते आणि हवा थोडीशी थंड राहते. जमिनीवर पाणी शिंपडणं, अंगणात भिजवणं हेदेखील उपयुक्त उपाय आहेत.
६. गरम हवेचा प्रवाह बाहेर कसा जाईल यावर लक्ष ठेवा
घरात हवा खेळती राहणं महत्त्वाचं आहे. घराच्या विरुद्ध दिशेच्या खिडक्या उघडल्याने क्रॉस व्हेंटिलेशन होते. एका बाजूने थंड हवा घरात येते आणि दुसऱ्या बाजूने गरम हवा बाहेर जाते. शक्य असल्यास छताला वेंट किंवा एअर व्हेंटिलेटरही बसवता येतो.
७. उष्णता वाढवणाऱ्या उपकरणांचा वापर टाळा
दुपारी टीव्ही, ओव्हन, इस्त्री मशीन यांसारखी उष्णता निर्माण करणारी उपकरणं चालू ठेवू नका. यामुळे घरातील तापमान अधिक वाढते. शक्यतो वाफवलेले किंवा गार पदार्थ खा आणि गॅसचा वापरही सकाळी किंवा रात्री करा.
८. हवामानानुसार कपड्यांची निवड करा
गडद रंगाचे, टाईट कपडे उष्णता अधिक शोषतात. त्याऐवजी हलक्या रंगाचे, सुती, सैलसर कपडे घाला. अशा कपड्यांनी अंगावर हवा खेळती राहते आणि थंड वाटते.
९. नैसर्गिक पंख्यांचा उपयोग करा
घरात मोठे खिडक्या असतील तर त्या उघड्या ठेवून आणि साध्या टेबल फॅनसमोर थंड पाण्याची बादली ठेवून हवा गार केली जाऊ शकते. काही ठिकाणी लोक मातीच्या भांड्यांतून हवा खेळवण्यासाठी खास पद्धतीही वापरतात.
१०. घराच्या आतील सजावटीवर लक्ष द्या
गडद रंगाची भांडी, शोभेच्या वस्तू उष्णता टिकवतात. त्याऐवजी हलक्या रंगाच्या वस्तू, मेटलऐवजी बांबू, कापूस किंवा चटईसारख्या वस्तू वापराव्यात. भिंतीही शक्य असल्यास फिकट रंगाने रंगवाव्यात.
उन्हाळ्यात घरात एसी नसेल तरी काळजी करू नका. आपल्या पूर्वजांनी याच परिस्थितीत सहज जगण्याचे मार्ग शोधले होते. त्यांच्या तंत्रांचा वापर, काही वैज्ञानिक दृष्टिकोन आणि थोडंसं नियोजन यामुळे घरात गारवा राखणे शक्य आहे.
आपलं घर म्हणजे समाधानाचं घर — आणि ते उष्णतेतही थंड ठेवलं जाऊ शकतं!
